هنگامی که در دوره بارداری هستید، احتمال ایجاد لخته خون در وریدها یا رگ‌ها افزایش می‌یابد. این ممکن است منجر به بروز بیماری‌های جدی شود و نیاز به مراجعه فوری به پزشک داشته باشید. ترومبوز عمیق وریدی (DVT)، یعنی لخته‌ای که در یک یا چند ورید عمیق بدن ایجاد می‌شود، یکی از این بیماری‌های جدی است. این نوع لخته‌ای معمولاً در پاها شروع می‌شود، اما ممکن است روی لگن و دست‌ها نیز اثر بگذارد. اگرچه لخته خون در پاها رایج نیست، اما بارداری می‌تواند احتمال آن را افزایش دهد. بارداری و دوره پس از زایمان، عوامل خطرناک ثابت شده‌ای برای ایجاد لخته خون در پاها هستند. اما با درمان مناسب، بیشتر موارد لخته شدن خون قابل درمان و اغلب قابل پیشگیری هستند. از طریق مراقبت‌های صحیح، می‌توانید مراقب خود و نوزادتان باشید.
لخته شدن خون در پاها یا DVT در بارداری چیست؟
ترومبوز عمیق وریدها، لخته شدن خونی است که در وریدهای عمیق پا، ساق پا یا لگن روی می‌دهد. ترومبوز عمیق ورید (DVT) در طی بارداری با هزینه‌های بالا، مرگ و میر و عوارضی در ارتباط است. آمبولی ریه (PE)، ترسناک‌ترین عارضه DVT است و از دلایل اصلی مرگ مادران در کشورهای پیشرفته است. لخته شدن خون در پا می‌تواند منجر به عوارض طولانی مدتی گردد که شامل سندرم پس از ترومبوز (PTS) است. لخته شدن خون در پا در بانوان در هنگام بارداری 5 برابر بیشتر می‌گردد.
اگر متوجه مشکلات زیر شدید، به پزشک یا ماما مراجعه کنید:
- درد، ورم و حساسیت به لمس در یک پا، معمولا در پشت ساق پا – این درد در هنگام راه رفتن ممکن است بدتر شود.
- سنگینی یا گرمی پوست در ناحیه آسیب دیده
- قرمزی پوست، مخصوصا در پشت زانو
این علائم می‌توانند نشان دهنده ترمبوز عمیق وریدی باشند. معمولا و نه همیشه، در یک پا روی می‌دهند.
علائم لخته شدن خون در پا در بارداری
لخته شدن خون همیشه علائم مشخصی ندارد. در دیگر موارد، این علائم به حدی نامشخص هستند که شخص باردار ممکن است حس کند که مشکلی ندارد. این بیماری را اغلب می‌توان به عنوان ورم پا که در بارداری مرسوم است در نظر گرفت. اما برخلاف ورم طبیعی مچ پای بارداری، لخته شدن خون به احتمال زیاد در یک پا روی می‌دهد.
در حقیقت، یکی از مرسوم‌ترین علائم ورم و درد یا حساسیت به لمس در پا و اغلب در بخش پایینی پا، است. ممکن است مقداری قرمزی یا گرما در پوست ناحیه آسیب دیده نیز ایجاد شود.
اگر لخته تکه تکه شود و در جریان خون قرار گیرد، می‌تواند رگ خونی در ریه‌ها را مسدود کند. این حالت آمبولی ریه (PE) نامیده می‌شود.
باید بدانید اگر احساس تنگی نفس کردید یا متوجه درد در قفسه سینه شدید، ممکن است به آمبولی ریوی مبتلا شده باشید. اگر هر کدام از این علائم را داشتید، حتما به پزشک خود مراجعه کرده و برای کمک فورا با اورژانس تماس بگیرید.
علت‌های بروز لخته خون در پا در بارداری
هر شخص بارداری می‌تواند به لخته شدن خون در پا مبتلا شود، اما برخی عوامل احتمال ابتلا به آن را افزایش می‌دهند. اگر حداقل 25 ساله باشید، احتمال ابتلا به لختگی خون در پا در دوره بارداری افزایش می‌یابد. به دنیا آورن چند نوزاد، احتمال ابتلا به لخته شدن خون در پا را افزایش می‌دهد. به خاطر وزن اضافی است که این احتمال افزایش می‌یابد. عوامل دیگری که احتمال لخته شدن خون در پا را افزایش می‌دهند عبارتند از:
- پیشینه داشتن لخته خون
- پیشینه خانوادگی داشتن لخته خون
- پیشینه مصرف سیگار: سیگار کشیدن می‌تواند باعث مسدود شدن رگ‌های خونی شود.
- واریس شدید
- اختلال لخته شدن خون یا دیگر بیماری‌ها که احتمال لخته خون را ایجاد می‌کنند.
- شاخص توده بدنی 30 یا بالاتر: به احتمال زیاد وریدها به خاطر فشار وزن اضافی روی آنها باریک شوند.
- بی‌تحرک بودن: جریان خون در وریدها آهسته می‌شود. جریان خون کند نسبت جریان خون عادی، احتمال لخته شدن آن را افزایش می‌دهد.
- تحت درمان باروری بودن
- عفونت یا صدمه جدی جدید
برخی عوامل در طی بارداری یا پس از بارداری می‌توانند احتمال لخته شدن خون را افزایش دهند:
- زایمان به روش سزارین
- وضع حمل یا زایمان سخت یا طولانی
- عدم توانایی در حرکت به اطراف (مثلا در طی مسافت طولانی یا اگر در بیمارستان حال خوبی ندارید)
- فشار خون بالا
- به دنیا آوردن بیش از یک نوزاد (مثلا دو قلو)
- از دست دادن خون یا نیاز به انتقال خون
- زایمان زودرس
روش‌های تشخیص لخته خون در پا در بارداری
اگر علائمی از لخته خون دارید، پزشک ممکن است پای شما را معاینه کرده و احتمالاً اسکن سونوگرافی را برای بررسی توصیه کند. اگر لخته خونی تشخیص داده نشد اما همچنان علائم وجود داشت، ممکن است پس از چند روز دوباره سونوگرافی انجام شود.
پزشک ممکن است تست خونی به نام “آزمایش D-dimer” را توصیه کند. این آزمایش برای تشخیص لخته‌های خونی که در جریان خون هستند، استفاده می‌شود. اگر آزمایش D-dimer و سونوگرافی نشان دهنده لخته خون نباشند، پزشک ممکن است از عکسبرداری رزونانس مغناطیسی یا ونوگرافی استفاده کند. ونوگرافی شامل تزریق مایعی به نام رنگ متضاد به ورید پا است؛ این رنگ به سمت بالای پا حرکت می‌کند و می‌توان با استفاده از اشعه ایکس آن را ردگیری کرد و شکافی که لخته خون باعث توقف جریان خون می‌شود، مشخص می‌کنند.
روش‌های جلوگیری از لخته شدن خون در پا در بارداری
بیماری قابل درمان است، اما پیشگیری باید هدف اول باشد. پیشگیری از لخته شدن خون می‌تواند در چندین شکل باشد.
پوشیدن جوراب‌های واریس یا فشار دهنده
برای پیشگیری از لخته شدن خون باید از جوراب‌های واریس استفاده کنید. فشار این جوراب‌ها به گردش خون کمک می‌کند و احتمال لخته شدن خون در پاها را کاهش می‌دهد. در اصل، به جای ساکن کردن خون، آن را با فشار به مسیری که باید برود، هدایت می‌کند. مجبور نیستید که حتما جوراب‌های تیره قدیمی را تهیه کنید، در حال حاضر، بسیاری از فروشگاه‌های ورزشی جوراب واریس را در رنگ‌ها و طرح‌های مختلف می‌فروشند، بنابراین می‌توانید از پوشیدن آنها لذت ببرید.
حرکت دادن پاها
اگر مسافرت می‌روید و مخصوصا اگر می‌خواهید به مدت 4 ساعت یا بیشتر بنشینید، سعی کنید مکررا پاهای خود را حرکت دهید. بایستید و راه بروید یا ورزش‌ها و حرکات کششی نشسته برای پا انجام دهید. این کار به گردش خون کمک می‌کند. اگر جراحی داشتید یا استراحت مطلق دارید، به آرامی شروع کنید. به محض اینکه توانستید، به آرامی به اطراف حرکت کنید. از انداختن پاها روی هم خودداری کنید، زیرا جریان خون را متوقف می‌کند. زمانی که مسافرت طولانی دارید، گاهی خودرو را متوقف کرده و راه بروید. در حالی که پاشنه‌ها روی زمین است، انگشتان پا را بالا و پایین بیاورید. سپس پاشنه‌ها را بالا آورده و انگشتان را پایین نگه دارید. می‌توانید از پزشک بخواهید ورزش‌های دیگری به شما بدهد که برای دوره بارداری بی‌خطر هستند.
سبک زندگی سالم‌تری را پیش‌رو بگیرید و تغذیه مناسبی داشته باشید.
خوردن غذا و سبزیجاتی که حاوی ویتامین K هستند. غذاهای حاوی ویتامین K شامل بروکلی، اسفناج، گل کلم، کلم پیچ، نخود، کلم یا خردل، عدس، کلم، کاهو و جگر می‌شوند. (منبع)
به مقدار زیادی آب بنوشید و بدن را هیدراته نگه دارید. (حدود 2 لیتر در روز در هنگام بارداری و اگر به نوزاد شیر می‌دهید بیشتر آب بنوشید).
سبک زندگی خود را تغییر داده و سیگار نکشید. از ماساژ عمیق بافت پاها و بازوها خودداری کنید.
از دارو برای پیشگیری استفاده کنید.
لازم به ذکر است که مصرف هرگونه دارو در دوران بارداری و شیردهی به نظر پزشک شما بستگی دارد، لذا از هرگونه مصرف دارو بدون دستور پزشک اکیدا خودداری نمایید.
بانوان بارداری که احتمال ابتلا به لخته شدن خون در آنها بالاست، چه در هنگام بارداری یا 6 تا 8 هفته پس از بارداری، ممکن است مقداری هپارین جهت پیشگیری دریافت کنند. پزشک ممکن است تزریق منظم داروهای رقیق کننده خون (مثلا کلگزان) را نیز توصیه کند.
روش های درمان لخته شدن خون در پا در بارداری
حتی اگر احتمال ابتلا به لخته شدن خون در پا در دوره بارداری زیاد است اما اکثر مادران باردار نیاز به داروهای ضد انعقاد خون ندارند. اما اگر لخته شدن خون در پا ایجاد شد، مسئله خطر احتمالی درمان با این داروها نسبت به مزایای آنها بسیار مهم است.
اگر مبتلا به لخته شدن خون در پا هستید، احتمالا نیاز به داروی رقیق کننده خون داشته باشید تا لخته موجود را حذف یا کوچک کرده و از ایجاد لخته مجدد پیشگیری کند. پزشک ممکن است تزریق روزانه داروی ضد انعقاد انوکساپارین سدیم که نوعی هپارین با وزن مولکولی پایین است را توصیه کند. این دارو که اغلب با نام تجاری Lovenox فروخته می‌شود، فعالیت پروتئین‌های مخصوصی را متوقف کرده و به جلوگیری از لخته شدن خون کمک می‌کند. برای مصرف افراد مورد نظر بی‌خطر است و برای درمان و پیشگیری از لخته شدن خون در طی بارداری استفاده می‌شود.
با این حال، این درمان می‌تواند احتمال خونریزی را در میان دیگر عوارض جانبی خود داشته باشد، بنابراین پزشک ممکن است در این مورد با شما صحبت کند. مصرف طولانی مدت این دارو می‌تواند بر روی تراکم مواد معدنی استخوان تاثیر بگذارد. اگر مبتلا به لخته شدن خون در پا هستید و نیاز به مصرف این دارو برای مدت طولانی دارید، ممکن است نیاز به مصرف ویتامین D یا مکمل کلسیم و نظارت BMD نیز داشته باشید.
برای اطمینان از رفع لخته و نبود لخته جدید، باید معاینه منظم داشته باشید. در ضمن از نشستن برای مدت طولانی خودداری کنید، از جوراب واریس استفاده کنید، از کشیدن سیگار و نوشیدن الکل اجتناب کنید، غذای سالم بخورید و ورزش کنید.
خطرات لخته شدن خون در پا در بارداری
اگر لخته شدن خون در پا درمان نشود، می‌تواند منجر به بروز یکی از مشکلات زیر گردد:
- آمبولی ریه (PE): زمانی که بخشی از لخته در پا کنده شود و به سمت ریه‌ها رود و آنجا ماندگار شود، روی می‌دهد. این امر می‌تواند باعث بروز مشکلات تنفسی، درد قفسه سینه و یا افتادن شود و ممکن است کشنده باشد.
- سندرم پس از ترومبوز: زمانی که در پا باقی بماند، باعث ورم و درد می‌شود. این مورد در هر شش نفر از ده نفر که لخته شدن خون را درمان نکرده‌اند روی می‌دهد و در موارد شدید، در نتیجه این بیماری، پوست ممکن است زخم شود.
- حمله قلبی: این مورد زمانی روی می‌دهند که لخته خون جریان خون و اکسیژن را به سمت قلب مسدود کند. بدون خون و اکسیژن، قلب نمی‌تواند به خوبی عمل پمپاژ را انجام داده و عضلات قلبی که صدمه می‌بینند از بین می‌روند. حمله قلبی می‌تواند منجر به آسیب قلبی دائمی یا مرگ شود.
- پره اکلامپسی: این بیماری معمولا بعد از هفته بیستم بارداری یا درست بعد از بارداری روی می‌دهد که زمانی است که خانم باردار پروتئین در ادرار و فشار بالای خون را با هم دارد.
- سکته: این عارضه زمانی روی می‌دهد که لخته خون، رگ خونی را که خون به مغز می‌برد را مسدود کند. این مورد در هر 8 نفر در بین صد هزار نفر، در بارداری یا زایمان باعث سکته می‌شود. سکته می‌تواند باعث آسیب دائمی به بدن یا مرگ شود.
تمامی موارد بالا عوارض نادری هستند و فقط اگر لخته خون حرکت کند و درمان نشود، می‌توانند روی دهند.
خطرات لخته خون در پا در بارداری برای جنین
این دسته از خطرات تنها زمانی مشکل آفرین هستند که لخته خونی در خون حرکت کرده و به جفت یا سلامتی مادر آسیب برساند و باعث نارسایی شود.
- محدودیت رشد در داخل رحم (IUGR نیز نامیده می‌شود): زمانی روی می‌دهد که رشد کودک در رحم خوب نباشد.
- سقط جنین: زمانی روی می‌دهد که قبل از هفته بیستم بارداری، نوزاد در رحم فوت کند.
- نارسایی جفت: زمانی روی می‌دهد که جفت آنگونه که باید کار نکند و نوزاد غذا و اکسیژن کافی دریافت نکند.
- لخته شدن خون در جفت: جفت در رحم رشد می‌کند و غذا و اکسیژن کودک را از طریق بندناف فراهم می‌کند. وجود لخته خون در جفت می‌تواند جریان خون نوزاد را متوقف کرده و به کودک آسیب برساند.
- زایمان زودرس: قبل از هفته سی و هفتم بارداری روی می‌دهد.
- مرده به دنیا آمدن نوزاد: قبل از تولد و بعد از هفته بیستم بارداری و زمانی که نوزاد در رحم فوت می‌کند روی می‌دهد.
پس از حاملگی و زایمان چه باید کرد؟
درمان باید تا حداقل شش هفته قبل از زایمان ادامه یابد. اگر لخته خون در پا یا آمبولی ریه در اواخر بارداری یا بعد از زایمان تشخیص داده شود، احتمالاً نیاز به درمان بیشتری خواهید داشت. پس از زایمان، می‌توانید انتخاب کنید که درمان با تزریق هپارین ادامه یابد یا از قرص‌های وارفارین استفاده شود، اما تصمیم نهایی باید با مشاوره پزشک گرفته شود.
پس از زایمان، معمولاً به پزشک عمومی، متخصص زنان و زایمان یا متخصص هماتولوژی مراجعه می‌کنید و موارد زیر انجام می‌شود:
- درباره سابقه خانوادگی لخته خون از شما سوال می‌شود و درباره آزمایشات مربوط به وضعیتی که احتمال لخته خون را بیشتر می‌کند (ترومبوفیلی) نیز صحبت می‌شود. این آزمایش‌ها باید زمانی انجام شوند که درمان متوقف شده باشد و در بهترین حالت باید قبل از هر بارداری آینده انجام شود.
- درباره گزینه‌های پیشگیری از بارداری صحبت می‌شود و به شما توصیه می‌شود که از هیچگونه قرص ضدبارداری حاوی استروژن، مانند قرص‌های ترکیبی، استفاده نکنید.
- درباره بارداری‌های آینده صحبت می‌شود و معمولاً در طی بارداری و بعد از آن به شما درمان با هپارین توصیه می‌شود.
سخن پایانی
هنگامی که باردار هستید نسبت به زمانی که نیستید، احتمال لخته شدن خون در پا بسیار بیشتر است. اما حتی اگر احتمال ابتلای شما بالاست، می‌توانید با بررسی دقیق علائم خود و انجام هر کاری برای جلوگیری از لخته شدن خون در پا، از بروز آن پیشگیری کنید. اگر متوجه شدید که یکی از پاهای شما ورم دارد، یا هر چیزی متفاوت به نظر می‌رسد، حتی اگر دقیقا آن را نمی‌توانید مشخص کنید، سریعا به پزشک مراجعه کرده و راهنمایی بخواهید.
سوالات پرتکرار
چرا لخته شدن خون در پا مهم است؟
ترومبوز وریدی ممکن است خطرناک باشد، زیرا لخته خون می‌تواند به تکه‌های کوچکتر تقسیم شده و از طریق جریان خون منتقل شود تا قسمت دیگری از بدن مانند ریه را درگیر کند. این وضعیت آمبولی ریوی نامیده می‌شود و می‌تواند کشنده باشد. با این حال، فوت به علت آمبولی ریوی در زنان باردار یا آنهایی که نوزاد دارند، بسیار نادر است.
برای درمان لخته شدن خون در پا، آیا می‌توانم از وارفارین استفاده کنم؟
قبل از صرف هر دارویی، در اولین فرصت با پزشک مشورت کنید. در طی بارداری از مصرف وارفارین باید اجتناب کرد، زیرا از بندناف عبور می‌کند و ممکن است تراتوژن (آسیب‌زایی ژنتیکی) بوده و منجر به خونریزی یا سقط جنین گردد. در طی دوره شیردهی و بعد از بارداری استفاده از وارفارین بی‌خطر است.
آیا بعد از زایمان هنوز احتمال ترومبوز در من وجود دارد؟
بله، بعد از زایمان احتمال ترومبوز تا 6 هفته بالا است.
آیا مسافرت در طی بارداری احتمال ایجاد لخته خون در پا را افزایش می‌دهد؟
معمولا بهتر است در طی سه ماه سوم بارداری مسافرت نروید. مسافرت به مدت بیش از 4 ساعت (مسافرت طولانی مدت) احتمال لخته شدن خون در پاها را افزایش می‌دهد. به منظور کاهش این خطر، بهتر است مقدار زیادی آب بنوشید و پاها را حرکت دهید.
آیا هپارین برای من و نوزاد خطرناک است؟
هپارین با وزن مولکولی پایین از جفت عبور نمی‌کند، بنابراین به نوزاد آسیبی نمی‌زند.
هنگامی که زایمان شروع می‌شود چه کاری باید انجام بدهم؟
اگر مبتلا به لخته شدن خون در پا شدید و حس کردید که موقع زایمان شماست، تزریق بیشتری انجام ندهید. با بخش زایمان تماس بگیرید و بگویید هپارین دریافت می‌کردید. مسئولین آنجا توصیه‌های لازم را برای شما می‌گویند.
اگر سزارین شوم چه اتفاقی می‌افتد؟
اگر برنامه سزارین دارید، آخرین تزریق هپارین باید 24 ساعت قبل از زایمان باشد. تزریق هپارین معمولا در عرض 4 ساعت بعد از زایمان دوباره شروع می‌شود. اگر نوزاد شما نیاز به تولد با سزارین در کمتر از 24 ساعت دارد، نمی‌توانید تزریق نخاعی یا اپیدورال انجام دهید، در عوض باید بی‌هوشی کامل انجام شود.
آیا می‌توانم به نوزاد شیر دهم؟
بله، هپارین و وارفارین در هنگام شیردهی بی‌خطر هستند.
آیا لخته شدن خون در پا برای نوزاد خطرناک است؟
لخته شدن خون در طی بارداری روی نوزاد اثر نمی‌گذارد، مگر اینکه لخته شروع به حرکت در بدن کند. این مورد عارضه‌ای جدی است و استفاده از دارو بی‌خطر می‌باشد. استفاده از هپارین در طی بارداری بی‌خطر است، زیرا از جفت عبور نمی‌کند. بنابراین خطری برای نوزاد ندارد و حاملگی باید به صورت طبیعی پیش برود.
آیا برای لخته شدن خون در پا در بیمارستان بستری می‌شوم؟
اگر لخته شدن خون در پا تایید شود، ممکن است مرخص شده و همراه داروهای ضدانعقاد خون خوراکی یا تزریقی به خانه بروید. لازم به ذکر است که هر بیمار متفاوت است و ممکن است اگر پزشک فکر کند نیاز است، شما در بیمارستان نگه داشته شوید.
