قلب همواره در حال پمپاژ خون در بدن است و جریان خون مداومی را تولید می‌کند. اما جمع شدن آهسته پلاک چربی روی دیواره شریان باعث تنگ شدن شریان و کاهش جریان خون می‌شود. تغییرات ناگهانی در پلاک آنژین را تشدید می‌کند یا باعث حمله قلبی می‌شود. به تنگ شدن رگ‌های قلب تنگی عروق کرونری می‌گویند.
تنگی عروق کرونری می‌تواند پایدار یا ناپایدار باشد. شریانهای کرونری در حالت پایدار به تدریج ظرف سال‌ها تنگ می‌شوند. قلب به مرور زمان خون سرشار از اکسیژن کمتری دریافت می‌کند. ممکن است دچار علائم بشوید، اما علی‌رغم ابتلا به این عارضه می‌توانید به زندگی روزمره‌تان ادامه بدهید.
تنگی عروق کرونری حاد یک فوریت پزشکی است، چون پلاک موجود در شریان کرونری ناگهان پاره می‌شود و لخته خونی تشکیل می‌شود که جریان خون قلب را مسدود می‌کند و باعث حمله قلبی می‌شود.
علائم، دلایل، روش‌های تشخیص، درمان‌های موجود و راهکارهای پیشگیری از تنگی رگ‌های کرونری را در این مقاله برای‌تان توضیح می‌دهیم.
علائم
علائم تنگی عروق کرونری در ابتدا تشخیص داده نمی‌شود یا علائم صرفاً زمانی بروز می‌یابد که قلب در حالت‌هایی مانند ورزش کردن، به سختی در حال کار کردن و تپش باشد. همان‌طور که رگ‌های کرونری تنگ‌تر می‌شود، خون کمتر و کمتری به قلب می‌رسد و علائم شدیدتر می‌شود یا در فواصل زمانی کمتری بروز می‌یابد.
نشانه‌ها و علائم بیماری عروق کرونری شامل موارد زیر می‌شود:
- درد قفسه سینه (آنژین): ممکن است در قفسه سینه احساس فشار یا گرفتگی کنید. برخی بیماران آنژین را مانند حس ناشی از ایستادن یک نفر روی قفسه سینه توصیف می‌کنند. درد قفسه سینه معمولاً در وسط یا سمت چپ قفسه سینه حس می‌شود. فعالیت یا هیجانات شدید می‌تواند محرک آنژین باشد. درد معمولاً چند دقیقه پس از متوقف شدن محرک آرام می‌شود. درد در برخی بیماران، بهویژه بانوان، کوتاه یا تیز و تیرکشنده است و در گردن، بازو یا پشت بدن حس می‌شود.
- تنگی نفس: بیمار احساس می‌کند که نمی‌تواند نفس بکشد.
- خستگی: اگر قلب نتواند خون کافی را برای رفع نیازهای بدن پمپاژ کند، بیمار دچار خستگی غیر عادی می‌شود.
- حمله قلبی: شریان کرونری کاملاً مسدودشده باعث حمله قلبی می‌شود. نشانه‌ها و علائم کلاسیک حمله قلبی شامل احساس فشار یا درد فشرده‌کننده، درد شانه یا بازو، تنگی نفس و تعریق می‌شود. علائم برخی بانوان شیوع کمتری دارد و شامل درد گردن یا فک، حالت تهوع و خستگی می‌شود. بعضی حمله‌های قلبی نشانه‌ها یا علائم قابل توجهی را ایجاد نمی‌کنند.
دلایل
فرایندی تدریجی موسوم به آترواسکلروز یا تصلب شرایین به بیماری گرفتگی عروق کرونری دامن می‌زند. چربی و کلسترول موجود در خون در شریان‌ها جمع می‌شود و رسوباتی به نام پلاک را تشکیل میدهد. این پلاک‌ها در نهایت شریان‌ها را تنگ یا مسدود می‌کنند. احتمال پارگی پلاک وجود دارد؛ در این صورت لخته‌ای تشکیل می‌شود که جریان خون را ناگهان و کاملاً متوقف می‌کند. در نتیجه بیمار دچار حمله قلبی می‌شود.
پزشکان و پژوهشگران چند عامل خطر را شناسایی کرده‌اند که احتمال گرفتگی عروق کرونری را افزایش میدهد. اگر این عاملهای خطر را دارید، باید با پزشک مشورت کنید و به طور منظم ویزیت شوید. پزشکان به بیماران توصیه می‌کنند که تغییراتی را در سبک زندگی‌شان ایجاد کنند؛ این تغییرات می‌تواند پیشگیرانه یا بخشی از درمان پس از تشخیص بیماری باشد.
عاملهای خطر ابتلا به بیماری گرفتگی عروق کرونری عبارت است از:
- کلسترول بالا (هیپرلیپیدمی)
- فشار خون بالا
- استعمال دخانیات
- دیابت
- سن: سن بالاتر از 45 برای آقایان و 55 برای بانوان
- سابقه خانوادگی: شامل ابتلا به عارضه‌های ژنتیک مانند هیپرکلسترولمی خانوادگی
- چاقی
- ورزش نکردن
زمان مراجعه به پزشک
اگر فکر می‌کنید در حال حمله قلبی هستید، فوراً با اورژانس محلی تماس بگیرید. اگر به خدمات اورژانس پزشکی دسترسی ندارید، از یک نفر بخواهید شما را به نزدیک‌ترین بیمارستان برساند. اگر هیچ چاره دیگری نداشتید، خودتان رانندگی کنید.
سیگار کشیدن یا فشار خون بالا، بالا بودن کلسترول، دیابت، چاقی یا سابقه خانوادگی قوی ابتلا به ناراحتی قلبی احتمال مبتلا شدن‌تان را به بیماری عروق کرونری افزایش میدهد. اگر احتمال مبتلا شدن‌تان به بیماری عروق کرونری بالاست، با پزشک مشورت کنید. ممکن است لازم باشد آزمایش‌هایی را برای بررسی تنگ شدن و گرفتگی شریان‌ها و ابتلا به بیماری عروق کرونری انجام بدهید.
تشخیص
پزشکان بیماری عروق کرونری را از طریق معاینه بالینی و آزمایش‌های مختلف تشخیص می‌دهند.
پزشک اقدامات زیر را حین معاینه بالینی انجام میدهد:
- اندازه‌گیری فشار خون
- گوش دادن به صدای قلب با گوشی
- پرسیدن سؤالاتی درباره علائم و مدت زمان استمرارشان
- بررسی پرونده پزشکی
- پرسیدن سؤالاتی درباره سبک زندگی
- بررسی سابقه خانوادگی: پزشک می‌خواهد اطلاعاتی را درباره بیماری قلبی والدین بیولوژیک و خواهران و برادران‌تان به دست بیاورد.
پزشک خطر ابتلا به بیماری قلبی را با توجه به تمام اطلاعات فوق تعیین می‌کند. ممکن است پزشک توصیه کند یک یا چند مورد از آزمایش‌های زیر را برای ارزیابی عملکرد قلب و تشخیص بیماری عروق کرونری انجام بدهید:
- آزمایش خون: وجود موادی که به شریان‌ها آسیب می‌زنند یا خطر ابتلا به بیماری عروق کرونری را افزایش می‌دهند، در آزمایش خون بررسی می‌شود.
- کاتتریزاسیون قلب: متخصص قلب لوله‌هایی را برای ارزیابی یا تأیید تشخیص ابتلا به بیماری عروق کرونری وارد رگ‌های کرونری می‌کند. این آزمایش استاندارد طلایی برای تشخیص بیماری عروق کرونری است که از آن با اصطلاح آنژیوگرافی نیز یاد می‌شود.
- سی تی آنژیوگرافی قلب: در این آزمایش از سی تی و ماده حاجب برای تهیه عکس‌هایی سه بعدی از قلب در حال حرکت استفاده می‌شود. گرفتگی‌های عروق کرونری در سی تی آنژیوگرافی تشخیص داده می‌شود.
- اسکن کلسیم کرونری: مقدار کلسیم موجود در دیواره‌های عروق کرونری که نشانه‌ای از آترواسکلروز است، در این آزمایش اندازه‌گیری می‌شود. اسکن کلسیم تعیین نمی‌کند که آیا گرفتگی قابل توجهی وجود دارد یا خیر، اما بدون شک به تعیین خطر ابتلا به بیماری عروق کرونری کمک می‌کند.
- اکوکاردیوگرام (اکو): در اکو از امواج صوتی برای ارزیابی ساختار و عملکرد قلب استفاده می‌شود.
- نوار قلب (الکتروکاردیوگرام، EKG/ECG): نوار قلب فعالیت الکتریکی قلب را ثبت می‌کند. حمله‌های قلبی قدیمی یا فعلی، ایسکمی و مشکلات مربوط به ریتم قلب با گرفتن نوار قلب مشخص می‌شود.
- تست استرس ورزش: واکنش قلب در زمانی که به شدت در حال کار کردن است، در تست استرس ورزش بررسی می‌شود. تست استرس برای تشخیص آنژین و گرفتگی عروق کرونری مفید است.
درمان
هر چه درمان سریع‌تر شروع شود، نتیجه بهتری از آن به دست می‌آید. به همین دلیل تشخیص و مداخله زودهنگام بسیار مهم است. سه رویکرد با توجه به اهداف و وضعیت سلامتی بیماران برای درمان بیماری قلبی به کار برده می‌شود:
تغییر سبک زندگی
همان اقداماتی که برای پیشگیری از بیماری عروق کرونری توصیه می‌شود، بخشی از رویکرد درمانی برای جلوگیری از مشکلات بیشتر نیز به شمار می‌آید. به بیان دقیق‌تر بیماران باید عاملهای بسیاری را که قابل کنترل اند، اصلاح کنند؛ برای مثال تغذیه سالم داشته باشند، ورزش کنند، استرس نداشته باشند و سیگار نکشند.
درمان دارویی
پزشکان برای مدیریت عاملهای خطر بیماری عروق کرونری، از قبیل فشار خون بالا، کلسترول بالا، پیش‌دیابت و دیابت، دارو تجویز می‌کنند.
عمل‌های مخصوص باز کردن رگ
چند نوع جراحی برای ترمیم آسیب‌دیدگی شریانهای قلب انجام می‌شود که معمولاً سرپایی هستند. عمل‌های زیر برای درمان گرفتگی عروق کرونری انجام می‌شوند:
- آنژیوپلاستی قلب: متخصص قلب بالونی را با استفاده از کاتتر وارد شریان قلب می‌کند؛ کاتتر یک لوله بلند، باریک و منعطف است. سپس بالون را باد می‌کند تا مجرای شریان بزرگ شود. معمولاً یک استنت ـ لوله توری مش سیمی ـ نیز وارد شریان می‌شود. استنت داربستی را دور بالون ایجاد می‌کند که به باز نگه داشتن شریان حین آنژیوپلاستی قلب کمک می‌کند.
- آترکتومی: متخصص قلب از تراش‌دهنده چرخان برای زدودن پلاک از شریان استفاده می‌کند.
- جراحی بای‌پس شریان کرونری یا پیوند بای‌پس شریان کرونری: جراح سرخرگ یا سیاهرگ را در این عمل جدی‌تر و سخت‌تر از بخش دیگری از بدن، مانند پا می‌گیرد و به شریان کرونری پیوند می‌زند تا مسیر جدیدی دور بخش مسدود ایجاد شود. بیش از یک پیوند را میتوان هم‌زمان انجام داد.
پیشگیری
پیشگیری از بیماری عروق کرونری همواره ممکن نیست، چرا که شماری از عاملهای خطر قابل کنترل نیستند. با این حال اقدامات فراوانی را می‌توانید برای کاهش خطر گرفتگی رگ‌های کرونری انجام بدهید. بسیاری از راهکارهای کاهش خطر ابتلا به ناراحتی قلبی برای مدیریت عارضه تشخیص داده شده نیز کاربرد دارند.
توصیه‌های زیر را رعایت کنید تا خطر مبتلا شدن‌تان به بیماری عروق کرونری کمتر شود و از تشدید بیماری جلوگیری کنید:
- کشیدن سیگار و مصرف انواع دخانیات را متعهدانه ترک کنید: ترک مواد اعتیادآور آسان نیست و فقط به اراده مصرف‌کننده بستگی ندارد. به همین دلیل لازم است با درمانگران متخصص ارتباط برقرار کنید و از گروه‌های حمایتی کمک بگیرید. از پزشک معالج‌تان بخواهید که مراکز مناسب ترک اعتیاد را در محل زندگی‌تان معرفی کنند.
- تغذیه سالم و دوستدار قلب داشته باشید: تغذیه سالم مستلزم پرهیز از مصرف غذاهای سرشار از چربی اشباع، چربی ترانس، سدیم و قند است. همچنین باید مصرف کربوهیدرات‌های تصفیه شده مانند پاستا و نان سفید را نیز محدود کنید. غلات سبوس‌دار کامل، مانند برنج قهوه‌ای و نان گندم، را جایگزین چنین غذاهایی کنید. لازم است یاد بگیرید که تغذیه چگونه بر میزان کلسترول خون اثر می‌گذارد.
- به اندازه کافی بخوابید: اکثر بزرگسالان به هفت تا نه ساعت خواب با کیفیت شبانه نیاز دارند. اما داشتن چنین خوابی برای بسیاری از مردم دشوار و حتی غیر ممکن است. برنامه‌های کاری، مراقبت از فرزندان و مسئولیت‌های دیگر بزرگسالان را از خواب کافی محروم می‌کند. با پزشک معالج‌تان درباره راهکارهای داشتن خواب کافی و با کیفیتی که برای سلامت قلب‌تان لازم است، مشورت کنید.
- وزن‌تان را در حد سالم نگه دارید: از پزشک معالج‌تان سؤال کنید که وزن ایده‌آل‌تان باید چقدر باشد. اهداف قابل مدیریتی را با مشورت با متخصص تعیین کنید تا به وزن ایده‌آل‌تان برسید. از گرفتن رژیم‌های کوتاه مدتی که بسیار محدود کننده هستند، خودداری کنید. در عوض تغییراتی معقول را در سبک زندگی‌تان ایجاد کنید که بتوانید مدت‌ها آنها را رعایت کنید.
- از خطر مبتلا شدن‌تان به ناراحتی‌های قلبی مطلع شوید: برای غربالگری خطر ابتلا به بیماریهای قلبی در سن 20 سالگی، یا در صورت توصیه پزشک در سن پایین‌تر، به متخصص مراجعه کنید. پزشک اندازه‌گیری‌های پایه‌ای مانند فشار خون و BMI را انجام میدهد. به‌علاوه پزشک از ماشین حساب خطر برای پیش‌بینی خطر ابتلا به بیماریهای قلبی در آینده استفاده می‌کند.
- کاهش مصرف مشروبات الکلی: زیاده‌روی در نوشیدن مشروبات الکلی برای قلب مضر است. آقایان نباید در روز بیش از دو نوشیدنی بنوشند. بانوان نیز باید مصرف الکل را به یک نوشیدنی در روز محدود کنند. البته کمتر نوشیدن بهتر است.
- بیشتر تحرک داشته باشید: با برنامه‌ریزی و هدفمند ورزش کنید. سعی کنید هر هفته 150 دقیقه ورزش کنید، برای مثال پنج روز هفته هر روز 30 دقیقه پیاده‌روی کنید. البته می‌توانید در طول روز به گونه‌ای رفتار کنید که تحرک بیشتری داشته باشید. ماشین‌تان را کمی دورتر پارک کنید. لباس‌های شسته‌شده را در سبدهای کوچک‌تر جابه‌جا کنید تا چند قدم بیشتر راه بروید. هر وقت می‌خواهید به سرویس بهداشتی بروید، یک دور در خانه بزنید. یا حتی می‌توانید فقط درجا بزنید. هر چه بیشتر حرکت کنید، برای قلب‌تان بهتر است. البته ابتدا از پزشک معالج‌تان سؤال کنید که چه میزان فعالیت برای‌تان ایمن است.
- داروهای تجویزشده را طبق دستور مصرف کنید: مصرف دارو برای کاهش خطر ابتلا به بیماری عروق کرونری و پیشگیری از حمله قلبی در صورت مبتلا بودن به این بیماری مهم است. بسیاری از داروهای تجویزی را باید تا پایان عمر مصرف کنید. لازم است بدانید که هر دارو چه اثری دارد، چگونه از بروز رویدادها جلوگیری می‌کند و عمرتان را طولانی‌تر می‌کند.
جمع‌بندی
بیماری عروق کرونری زمانی بروز می‌یابد که رسوبات کلسترول در دیواره‌های شریانهای قلب جمع شود. این وضعیت باعث گرفتگی شریان‌هایی می‌شود که خون سرشار از اکسیژن را به قلب می‌رسانند. همچنین شریان‌ها سفت و ملتهب‌تر می‌شوند.
درمان بیماری عروق کرونری دشوار است و ممکن است به حمله قلبی یا سکته مغزی منجر شود. با این حال با ورزش، تغذیه سالم و پرهیز از مصرف دخانیات یا ترک دخانیات میتوان اقداماتی را برای کاهش خطر ابتلا به بیماری عروق کرونری انجام داد.
در صورت تنگی نفس و احساس درد در قفسه سینه فوراً به پزشک مراجعه کنید، چون ممکن است این علائم زنگ خطر حمله قلبی باشد.
پرسش‌های پرتکرار
تنگی عروق کرونری خطرناک است؟
بله، تنگی شریانهای قلب عارضه خطرناکی است که به نظارت پزشک، تغییر سبک زندگی و در بعضی موارد پیشگیری پزشکی نیاز دارد.
تنگی شریان کرونری را میتوان با تغییر سبک زندگی و مصرف دارو درمان کرد؟
هرچند این عارضه درمان قطعی ندارد، در صورت جدی نبودن عارضه، مدیریت آن با مصرف دارو و تغییر سبک زندگی ممکن است. اما اگر بیماری پیشرفته باشد، درمان جراحی ضرورت می‌یابد.
در صورت تنگی عروق کرونری به چه نکاتی باید توجه کرد؟
اگر به بیماری عروق کرونری مبتلا هستید، باید کلسترول، فشار خون و وزن‌تان را کنترل کنید. همچنین داروهای تجویزشده را به دقت طبق دستور مصرف کنید.
عوامل خطرناک تنگی عروق کرونری کدام است؟
اضافه وزن، بیتحرکی، تغذیه ناسالم و مصرف دخانیات عاملهای خطر تنگی عروق کرونری هستند. سابقه خانوادگی ابتلا به بیماریهای قلبی، بهویژه ابتلای افراد خانواده به بیماریهای قلبی در سن پایین، 50 سال یا کمتر، نیز خطر تنگی عروق کرونری را افزایش میدهد.
میتوان پیشرفت تنگی عروق کرونری را متوقف کرد؟
در تنگی عروق کرونری که نتیجه تجمع پلاک کلسترول در شریانهای قلب است، از طریق در پیش گرفتن سبک زندگی سالم و مصرف داروهایی مانند استاتینها میتوان عارضه را پایدار کرد، از رسوب پلاک بیشتر جلوگیری نمود و شدت بیماری را در بعضی موارد معکوس کرد.
در صورت ابتلا به بیماری تنگی عروق کرونری میتوان عمر طولانی داشت؟
تنگی عروق کرونری قابل مدیریت است، اما درمان قطعی ندارد. بنابراین پس از آن‌که پزشک بیماری تنگی عروق کرونری را تشخیص داد، چاره‌ای ندارید جز این‌که یاد بگیرید تا پایان عمر با این عارضه زندگی کنید. البته با کم رنگ کردن عاملهای خطر و از بین بردن ترس‌ها می‌توانید علی‌رغم تنگی عروق کرونری زندگی پرباری داشته باشید.
بیماران مبتلا به تنگی عروق کرونری باید از چه مواردی پرهیز کنند؟
بیماران باید مصرف اقلام زیر را کاهش دهند:
- نمک
- قند
- کربوهیدرات‌های تصفیه شده
- مشروبات الکلی
چربی‌های اشباع موجود در گوشت قرمز و لبنیات پرچرب و چربی ترانس موجود در فست فود سرخ‌شده، چیپس و غذاهای خمیری پخته‌شده در فر.
