ترومبوز ورید عمقی (DVT) یک بیماری جدی است که به دلیل تشکیل لخته خون در ورید عمقی ایجاد می‌شود. این لخته‌ها معمولاً در ساق پا، ران یا لگن شکل می‌گیرند، اما ممکن است در بازو نیز ایجاد شوند. شناخت این بیماری و داشتن اطلاعات لازم درباره علائم، علل، تشخیص، درمان و پیشگیری از DVT بسیار مهم است، زیرا این بیماری می‌تواند باعث بروز مشکلات جدی، ناتوانی و در برخی موارد مرگ شود. اما خبر خوب این است که DVT در صورت تشخیص زودهنگام، قابل پیشگیری و درمان است.
علائم DVT شامل درد، تورم، قرمزی و گرمی در ناحیه مبتلا شده است. در صورت تشخیص این علائم، باید به سرعت به پزشک مراجعه کنید تا تشخیص دقیقی برای بیماری گذاشته شود. برای تشخیص DVT، از تست‌های تصویری مانند سونوگرافی و CT scan استفاده می‌شود.
درمان DVT شامل استفاده از داروهای خاصی است که به عنوان ضد لخته خون عمل می‌کنند. این داروها می‌توانند به صورت خوراکی، تزریقی یا از طریق یک پمپ درون وریدی تزریق شوند. همچنین، از کمربند‌های فشاری و روش‌هایی مانند تزریق پمادهای ضد التهاب و استفاده از خودکارهای پیشرفته برای جلوگیری از تشکیل لخته خون استفاده می‌شود.
برای پیشگیری از DVT، باید از روش‌هایی مانند حرکت مداوم، ورزش، استراحت منظم و استفاده از کمربند‌های فشاری استفاده کرد. همچنین، در صورت داشتن عوامل خطر مانند سن بالا، چاقی، بارداری، سابقه خانوادگی و عدم حرکت مداوم، باید با پزشک خود در مورد روش‌های پیشگیری صحبت کرد.
در نهایت، برای درمان DVT و جلوگیری از عوارض جانبی، باید به پزشک متخصص مراجعه کرد و درمان‌های مناسب را با او مشاوره کرد.
علائم ترومبوز ورید عمقی (DVT)
علائم ترومبوز ورید عمقی (DVT) می تواند شامل موارد زیر باشد:
- تورم پا
- پا درد، گرفتگی یا درد که اغلب از ساق پا شروع می شود
- تغییر رنگ پوست روی ساق پا، مانند قرمز یا بنفش، بسته به رنگ پوست شما
- احساس گرما در پای آسیب دیده
این عارضه می تواند بدون علائم قابل توجه رخ دهد.
علل ترومبوز ورید عمقی
هر چیزی که از جریان خون جلوگیری کند می تواند باعث لخته شدن آن شود.
علل اصلی ترومبوز ورید عمقی (DVT) آسیب به ورید به دلیل جراحی، التهاب، آسیب وعفونت است.
عوامل تأثیر گذار در ایجاد ترومبوز ورید عمقی
بسیاری از چیزها می توانند خطر ابتلا به ترومبوز ورید عمقی (DVT) را افزایش دهند. هر چه عوامل خطر بیشتری داشته باشید، خطر ابتلا به DVT بیشتر است. عوامل خطر DVT عبارتند از:
سن
احتمال ابتلا به عارضه DVT در افراد بالای 60 سال بیشتر است، اما این عارضه می تواند در هر سنی رخ دهد.
عدم تحرک
در صورتی که پاها برای دراز مدت حرکت نداشته باشند، عضلات ساق پا منقبض نمی شوند. انقباضات عضلانی به جریان خون کمک می کند به همین دلیل نشستن دراز مدت، مانند رانندگی یا پرواز طولانی، خطر ابتلا به DVT را افزایش می دهد. همچنین استراحت‌های طولانی مدت مانند ماندن در رختخواب که ممکن است ناشی از بستری شدن در بیمارستان یا عارضه های پزشکی مانند معلولیت باشد، احتمال ابتلا به عارضهDVT را افزایش می دهد.
جراحت یا جراحی
آسیب به وریدها یا جراحی می تواند خطر لخته شدن خون را افزایش دهد.
بارداری
بارداری باعث افزایش فشار در سیاهرگ های لگن و پاها می شود. خطر لخته شدن خون در دوران بارداری می تواند تا شش هفته پس از تولد نوزاد ادامه یابد. افرادی که به طور ارثی مبتلا به اختلال لخته شدن خون هستند بیشتر در معرض خطر قرار دارند.
قرص های ضد بارداری (قرص های ضد بارداری خوراکی) یا هورمون درمانی جایگزین
هر دو می توانند توانایی لخته شدن خون را افزایش دهند.
اضافه وزن یا چاقی
اضافه وزن باعث افزایش فشار در سیاهرگ های لگن و پا می شود.
سیگار کشیدن
سیگار بر جریان خون و لخته شدن آن تأثیر می گذارد ومی تواند خطر ابتلا به DVT را افزایش دهد.
سرطان
برخی سرطان ها موادی را در خون افزایش می دهند که باعث لخته شدن خون می شوند. برخی از روش های درمانی سرطان نیز خطر لخته شدن خون را افزایش می دهند.
نارسایی قلبی
نارسایی قلبی خطر DVT و آمبولی ریه را افزایش می دهد. از آنجایی که قلب و ریه ها در افراد مبتلا به نارسایی قلبی به خوبی کار نمی کنند، علائم ناشی از حتی یک آمبولی کوچک ریوی بیشتر قابل توجه است.
بیماری التهابی روده
بیماری کرون یا کولیت اولسراتیو خطر ابتلا به DVT را افزایش می دهد.
سابقه شخصی یا خانوادگی DVT یا PE
اگر اعضای خانواده‌تان سابقه بیماریِ آمبولی ریه یا ترومبوز ورید عمقی و یا هر دو (DVT و PE) را داشته اند، ممکن است شما نیز در خطر ابتلا به DVT باشید.
ژنتیک
برخی از افراد به دلیل نسخه DNA خاص خود، به صورت ژنتیکی خونشان راحت تر لخته می شود. به عنوان مثال فاکتور V لیدن نوعی اختلال ارثی است که یکی از عوامل لخته شدن خون را تغییر می دهد. یک اختلال ارثی به تنهایی ممکن است باعث لخته شدن خون نشود مگر اینکه با سایر عوامل خطر ترکیب شود.
گاهی اوقات، لخته خون در ورید می تواند بدون هیچگونه علائمی رخ دهد. در صورتی که ترومبوز آمبولی بدون هیچ نشانه ای رخ دهد VTE نامیده می شود.
عوارض ترومبوز ورید عمقی
عوارض DVT می تواند شامل موارد زیر باشد:
آمبولی ریه
PE یا آمبولی ریه یک عارضه بالقوه‌ی تهدید کننده‌ی زندگی مرتبط با DVT است. زمانی رخ می دهد که لخته خون (ترومبوز) در پا یا سایر ناحیه بدن آزاد شود و در رگ های خونی ریه گیر کند.
اگر علائم PE را دارید فوراً به اورژانس مراجعه کنید. علائم آن شامل تنگی نفس ناگهانی، درد قفسه سینه در هنگام تنفس یا سرفه، تنفس سریع، نبض سریع، احساس ضعف یا غش، و سرفه خونی هستند.
سندرم پس از فلبیک (نارسایی مزمن سیاهرگ عمقی)
آسیب به رگ ها توسط خون لخته شده، باعث کاهش جریان خون در نواحی آسیب دیده می شود. علائم شامل پا درد، تورم ساق پا، تغییر رنگ پوست و زخم های پوستی است.
عوارض درمان
رقیق کننده های خون اغلب برای درمان DVT استفاده می شوند. خونریزی یکی از عوارض جانبیِ نگران کننده‌ی آنهاست. هنگام مصرف داروهای رقیق کننده خون، انجام منظم آزمایش خون بسیار مهم است.
تشخیص ترومبوز ورید عمقی
برای تشخیص DVT، پزشک شما یک معاینه فیزیکی انجام می دهد و همچنین سؤالاتی در مورد علائم شما می پرسد. او ابتدا پاها را از نظر تورم، حساسیت یا تغییر در رنگ پوست بررسی می کند. آزمایش‌هایی که انجام می‌دهید بستگی به شدت بیماری دارد. تست هایی که برای تشخیص یا رد DVT استفاده می‌شوند عبارتند از:
آزمایش خون D-dimer
دی دایمر نوعی پروتئین است که توسط لخته های خون تولید می شود. تقریباً همه افراد مبتلا به DVT شدید، سطح خونی دی‌دایمرشان بالا است. این آزمایش اغلب می تواند به رد عارضه آمبولی ریه نیز کمک کند.
سونوگرافی داپلر
در این آزمایش از امواج صوتی برای ایجاد تصاویری از چگونگی جریان خون در وریدها استفاده می شود. این آزمایش روشی استاندارد برای تشخیص DVT است. برای اینکار، پزشک شما به آرامی یک دستگاه کوچک دستی (مبدل) را روی پوست در ناحیه مورد نظر حرکت می دهد. سونوگرافی‌های دیگر ممکن است در طی چند روز انجام شده تا لخته‌های خونی جدید بررسی شوند و مشخص شود که آیا لخته خون موجود در حال رشد است یا خیر.
ونوگرافی
در این آزمایش از اشعه ایکس و رنگ برای ایجاد تصویری از وریدهای پا استفاده می شود. رنگ به داخل ورید بزرگ پا یا مچ پا تزریق می شود. این کار به رگ های خونی کمک می کند تا در اشعه ایکس واضح تر نشان داده شوند. این آزمایش دارای عوارض است، بنابراین به ندرت انجام می شود. آزمایشات دیگر، مانند سونوگرافی، در اغلب اوقات توصیه می شوند.
اسکن تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
این آزمایش ممکن است برای تشخیص DVT در وریدهای شکمی انجام شود.
درمان ترومبوز ورید عمقی (DVT)
سه هدف اصلی برای درمان DVT وجود دارد.
- از بزرگ شدن لخته جلوگیری کنید.
- از شکستن لخته و رفتن به سمت ریه ها جلوگیری کنید.
- احتمال DVT دیگر را کاهش دهید.
گزینه های درمان DVT عبارتند از:
رقیق کننده های خون
این داروها که به عنوان ضد انعقاد شناخته می‌شوند، از ایجاد لخته‌های خون جلوگیری می‌کنند. آنها می‌توانند خطر ایجاد لخته‌های بیشتر را کاهش دهند. این داروها ممکن است به صورت خوراکی یا تزریق زیر پوستی مصرف شوند و انواع مختلفی از آنها برای درمان DVT استفاده می‌شود. مصرف این داروها نیازمند مشورت با پزشک است تا بهترین درمان برای شما تعیین شود.
ممکن است شما برای مدت سه ماه یا بیشتر نیاز به مصرف قرص‌های رقیق‌کننده داشته باشید. مهم است که آنها را به دقت و طبق دستور مصرف پزشک مصرف کنید تا از عوارض جانبی جدی جلوگیری شود.
افرادی که از داروی رقیق‌کننده خون وارفارین (Jantoven) استفاده می‌کنند، نیاز به آزمایش خون منظم برای نظارت بر سطح دارو در بدن دارند. همچنین، باید به این نکته توجه داشت که مصرف برخی از داروهای رقیق‌کننده خون در دوران بارداری ایمن نیست.
رفع لخته (ترومبولیتیک)
این داروها برای انواع جدی‌تر DVT یا PE در صورتی که سایر داروها مؤثر نباشند، استفاده می‌شوند.
لخته شکن
داروی لخته شکن از طریق یک لوله (کاتتر) که مستقیماً در داخل لخته قرار داده شده، تزریق می شود. این داروها می توانند باعث خونریزی جدی شوند، بنابراین معمولاً فقط برای افرادی که لخته های خونی شدید دارند استفاده می شود.
فیلترها
اگر نمی توانید از دارو برای رقیق شدن خون خود استفاده کنید، ممکن است فیلتری در ورید بزرگ، ورید اجوف(بزرگ سیاهرگ)، در شکم قرار داده شود. فیلتر کار گذاشته شده در بزرگ سیاهرگ از ایجاد لخته در ریه ها جلوگیری می کند.
جوراب ساپورت (جوراب فشرده)
این جوراب های مخصوص زانو به جلوگیری از تجمع خون در پاها کمک می کند. آنها موجب کاهش تورم پا می شوند. برای درمان DVT، این جوراب ها را از پایین پا تا حدود زانو بپوشید. در صورت نیاز، باید آنها را در طول روز و به مدت چند سال بپوشید.
شیوه زندگی و درمان های خانگی برای ترومبوز ورید عمقی (DVT)
پس از درمان DVT، نکات زیر را برای مدیریت شرایط و جلوگیری از عوارض و لخته شدن خون انجام دهید:
در مورد رژیم غذایی خود بپرسید
غذاهای سرشار از ویتامین K مانند اسفناج، کلم پیچ، سایر سبزیجات برگدار و کلم بروکلی می توانند با وارفارین که داروی رقیق کننده خون است، تداخل داشته باشند.
داروها را طبق دستور مصرف کنید
پزشک برای شما مشخص خواهد کرد که چه مدت به درمان نیاز دارید. در صورتی که از داروهای رقیق کننده خون خاصی استفاده می کنید، به آزمایش خون منظم نیاز دارید تا اندازه لخته را ببینید.
مراقب خونریزی بیش از حد باشید
خونریزی بیش از حد می تواند یکی از عوارض جانبی رقیق کننده های خون باشد. از پزشک خود در مورد علائم هشدار دهنده آن بپرسید. بدانید در صورت بروز خونریزی باید چه کاری انجام دهید. همچنین در مورد محدودیت فعالیت خود از پزشک سوال کنید. در صورت مصرف داروهای رقیق کننده خون، آسیب های جزئی که باعث کبودی یا حتی بریدگی ساده می شوند، ممکن است جدی شوند.
حرکت
اگر به دلیل جراحی یا دلایل دیگر در حال استراحت کردن هستید، سعی کنید هرچه زودتر سرپا شوید تا احتمال لخته شدن خون کمتر می شود.
جوراب ساق بلند بپوشید
در صورت توصیه پزشک از این نوع جوراب ها استفاده کنید تا از لخته شدن خون در پاها جلوگیری شود.
پیشگیری از ترومبوز ورید عمقی
تغییرات سبک زندگی ممکن است به جلوگیری از ترومبوز ورید عمقی کمک کند. این استراتژی ها را امتحان کنید:
پاهای خود را حرکت دهید
اگر عمل جراحی انجام داده اید و در حال استراحت هستید، سعی کنید در اسرع وقت حرکت کنید. هنگام نشستن پاهای خود را روی هم قرار ندهید. انجام این کار می تواند جریان خون را مسدود کند.
هنگام مسافرت، استراحت های مکرر داشته باشید و پاهای خود را دراز کنید. وقتی در هواپیما هستید، گاهی بایستید یا راه بروید. اگر با ماشین سفر می کنید، هر یک ساعت یکبار یا بیشتر توقف کنید و در اطراف قدم بزنید. اگر نمی توانید راه بروید، تمرینات ساق پا را انجام دهید. در حالی که انگشتان پای خود را روی زمین نگه دارید، پاشنه های خود را بالا و پایین بیاورید. سپس در حالی که پاشنه های خود را روی زمین نگه داشته اید، انگشتان پا را بالا بیاورید.
سیگار نکشید
سیگار کشیدن خطر ابتلا به DVT را افزایش می دهد.
مدیریت وزن
چاقی یک عامل خطر برای DVT است. ورزش منظم خطر لخته شدن خون را کاهش می دهد. به عنوان یک هدف کلی، هر روز حداقل 30 دقیقه فعالیت بدنی متوسط داشته باشید. اگر می خواهید وزن کم کنید، تناسب اندام خود را حفظ کنید یا برای رسیدن به تناسب اندام تلاش کنید، برای اینکار ممکن است نیاز به ورزش بیشتری داشته باشید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت تجربه علائم DVT، حتماً با پزشک خود تماس بگیرید.
اگر علائم آمبولی ریه (PE)، که یک وضعیت تهدید کننده‌ی زندگی است، را تجربه می‌کنید، باید به دنبال کمک فوری پزشکی باشید.
علائم و نشانه‌های هشدار آمبولی ریه شامل موارد زیر می‌شود:
- تنگی نفس ناگهانی
- درد یا ناراحتی در قفسه سینه که هنگام نفس عمیق یا سرفه بدتر می‌شود
- احساس سبکی سر یا سرگیجه
- غش کردن
- نبض سریع
- تنفس سریع و پی در پی
- سرفه همراه با خون
آماده شدن قبل از مراجعه
DVT یک اورژانس پزشکی در نظر گرفته می شود و باید سریعاً درمان شوید. اگر قبل از مراجعه وقت دارید، در اینجا اطلاعاتی وجود دارد که به شما کمک می کند تا برای ارائه آنها را آماده کنید:
آنچه می توانید انجام دهید
فهرستی از موارد زیر تهیه کنید:
- علائم شما، حتی مواردی که به نظر می رسند بی ارتباط با ترومبوز ورید عمقی باشد، و همچنین زمان شروع آنها نیز ارائه شود.
- اطلاعات شخصی مهم، از جمله یادداشت هایی در مورد سفر، اقامت در بیمارستان، هرگونه بیماری، جراحی یا ضربه در سه ماه گذشته، و هر گونه سابقه شخصی یا خانوادگی اختلالات لخته شدن خون.
- تمام داروها، ویتامین ها یا سایر مکمل هایی که مصرف می کنید، از جمله دوز آنها.
سوالاتی که باید از پزشک خود بپرسید
در صورت امکان، یکی از اعضای خانواده یا دوست را همراه خود ببرید تا به شما کمک کند اطلاعاتی را که به شما داده شده است به خاطر بسپارید.
برای عارضه DVT، سؤالاتی که باید از پزشک خود بپرسید عبارتند از:
- محتمل ترین علت علائم من چیست؟
- به چه آزمایشاتی نیاز دارم؟
- بهترین درمان چیست؟
- سایر گزینه ها به جز درمان اصلی که شما پیشنهاد می کنید چیست؟
- آیا باید سفر یا فعالیت خودرا محدود کنم؟
- من مشکلات سلامتی دیگری نیز دارم. چگونه می توانم این شرایط را با هم مدیریت کنم؟
- آیا بروشورها یا سایر مطالب چاپی وجود دارد که بتوانم از آنها استفاده کنم؟ چه وب سایت هایی را پیشنهاد می کنید؟
از پزشک خود چه انتظاری دارید؟
پزشک شما احتمالاً سؤالاتی می پرسد، مانند:
- آیا اخیراً بدون فعالیت بوده اید، مانند نشستن یا دراز کشیدن برای مدت طولانی؟
- آیا همیشه دارای علائم هستید یا خیر؟
- شدت علائم شما چقدر است؟
- چه چیزهایی باعث بهبود علائم شما می شوند؟
- چه کارهایی علائم شما را بدتر می کنند؟
سؤالات متداول
علائم اولیه DVT چیست؟
- درد دارای ضربان یا گرفتگی در یک پا (به ندرت هر دو پا)، معمولاً در ساق پا یا ران.
- تورم در یک پا (به ندرت هر دو پا).
- گرم شدن پوست و درد در ناحیه.
- پوست قرمز یا تیره و درد در ناحیه.
- وریدهای متورم که هنگام لمس سفت یا دردناک شوند.
علائم DVT در پا چیست؟
یکی از علائم رایج DVT، تورم پا در زیر زانو است. ممکن است قرمزی و حساسیت یا درد در ناحیه لخته شده داشته باشید. اما ممکن است که همیشه این علائم همراه با شما نباشند. حدود نیمی از افراد مبتلا به DVT هیچ علامت هشدار دهنده ای دریافت نمی کنند.
آیا DVT خطرناک و تهدید کننده‌ی زندگی است؟
DVT به خود به خود تهدید کننده زندگی نیست، اما لخته های خون این پتانسیل را دارند که آزاد شوند و در جریان خون شما حرکت کنند. آمبولی ریه زمانی اتفاق می‌افتد که لخته‌های خونی در حال حرکت در رگ‌های خونی ریه شما مستقر شوند.
آیا DVT خود به خود از بین می رود؟
ترومبوز ورید عمقی که در ساق پا رخ می دهد اغلب بدون علائم می رود و خود به خود حل می شود. اما ممکن است گاهی علائمی مانند درد و تورم ایجاد کند. اگر فردی مبتلا به DVT تشخیص داده شود، برای جلوگیری از عوارض جدی مانند آمبولی ریه نیاز به درمان دارد.
آیا پیاده روی می تواند DVT را از جای خود خارج کند؟
محققان به این نتیجه رسیدند که ورزش و پیاده روی موجب ترومبوز ورید عمقی حاد نمی شود و حتی ممکن است علائم حاد را بهبود بخشد. در نتیجه تمرينات ورزشی علائم آن را کاهش داده و ممكن است از سندرم پس از ترومبوز جلوگيری كند يا آن را بهبود بخشد.
اگر DVT دارید چه کارهایی را نباید انجام دهید؟
برای مدت طولانی در یک نقطه ثابت نمانید یا ننشینید. از پوشیدن لباس هایی که جریان خون را در پاهای شما محدود می کنند جلوگیری کنید. سیگار نکشید. در هنگام مصرف داروهای رقیق کننده خون از شرکت در ورزش هایی مانند کشتی و هنرهای رزمی بپرهیزید؛ زیرا در معرض خطر خونریزی ناشی از ضربه قرار می گیرید.
درد DVT چگونه است؟
درد شما ممکن است از خفیف تا شدید متغیر باشد، اما میزان درد با اندازه لخته خون مرتبط نیست. درد ناشی از DVT، ممکن است بیشتر شبیه به گرفتگی یا حساس شدن ناحیه باشد، و معمولاً در عضلات ساق پا یا در امتداد رگ احساس می شود و در قسمت داخلی ران شما حرکت می کند.
لخته پا چه حسی دارد؟
- درد در پا یا ناراحتی که ممکن است شبیه به کشیدگی عضله، سفتی و گرفتگی باشد.
- تورم در پای آسیب دیده.
- قرمزی یا تغییر رنگ محل درد.
- ناحیه آسیب دیده در هنگام لمس گرم است.
آیا آسپرین می تواند لخته های خون را حل کند؟
این دارو می تواند با جلوگیری از لخته شدن خون، از حمله قلبی یا سکته مغزی که به دلیل لخته ایجاد می شود، جلوگیری کند. اما همان خواصی که باعث می شود آسپرین به عنوان رقیق کننده خون عمل کند، ممکن است عوارض جانبی ناخواسته ای از جمله خونریزی در مغز یا معده ایجاد کند.
برای جلوگیری از لخته شدن خون در پایم، چگونه بخوابم؟
برای کمک به تقویت گردش خون در هنگام خواب، سعی کنید پاهای خود را بالا ببرید. می توانید این کار را با گذاشتن بالش در زیر پای خود یا با بالاتر بردن پایین تخت انجام دهید. لزومی ندارد که خیلی بالاتر باشد، فقط چند اینچ نیز به گردش خون شما کمک زیادی می کند و خطر لخته شدن خون را کاهش می دهد.
آیا استراحت در بستر برای DVT لازم است؟
استراحت در بستر برای مدت طولانی به عنوان سنگ بنای ایجاد ترومبوز ورید عمقی در نظر گرفته شده است، اگرچه این مسئله هنوز کاملاً اثبات نشده است، اما شواهد فزاینده ای وجود دارند که حرکت و فعالیت از لخته شدن خون جلوگیری می کند.
اگر DVT داشته باشم باید ورزش کنم؟
مطالعات نشان می دهد که ورزش می تواند علائم این عارضه را از جمله تورم، ناراحتی و قرمزی بهبود بخشد. فعالیت بدنی نیز می تواند به شما احساس انرژی بیشتری بدهد. اگر DVT دارید، فعال بودن به ویژه برای پاهای شما بسیار مهم است؛ زیرا معمولاً لخته های خون در آنجا تشکیل می شوند.
