قلب به عنوان یکی از پیچیده‌ترین و حساس‌ترین اندام‌های بدن شناخته می‌شود. انواع مختلفی از عارضه‌ها بر روی عملکرد طبیعی قلب تأثیر می‌گذارند. یکی از این عارضه‌ها، تنگی دریچه میترال قلب است که با گذشت زمان و پیشرفت بیشتر به یک بیماری جدی و خطرناک تبدیل می‌شود.
تنگی دریچه میترال قلب زمانی رخ می‌دهد که دهانه دریچه میترال تنگ شده و باعث می‌شود که خون به مقدار کافی از طریق این دریچه عبور نکند. در این مقاله، علائم، دلایل، روش‌های تشخیص، راه‌های درمان و پیشگیری از تنگی دریچه میترال را برای‌تان توضیح می‌دهیم. از آن جا که نادیده گرفتن این عارضه می‌تواند بسیار خطرناک باشد، حتماً در ادامه با ما همراه باشید تا هر آن‌چه را که لازم است، درباره این بیماری بدانید.
تنگی دریچه میترال
دریچه میترال در سمت چپ قلب بین دو حفره: بطن و دهلیز قرار دارد. دهلیز حفره فوقانی و بطن، حفره تحتانی قلب است. خون از دهلیز چپ پمپاژ می‌شود و از راه دریچه میترال وارد بطن چپ می‌شود تا به آئورت برسد. دریچه میترال سالم اجازه عبور خون را می‌دهد، اما از بازگشتش جلوگیری می‌کند.
به تنگ شدن دریچه بین دو حفره سمت چپ قلب تنگی دریچه میترال می‌گویند. تنگی دریچه میترال جریان خون ورودی به حفره اصلی پمپاژ کننده قلب را کاهش می‌دهد. حفره اصلی پمپاژ کننده قلب حفره تحتانی سمت چپ قلب، موسوم به بطن چپ است.
تنگی دریچه میترال به مشکلات متعددی مانند خستگی، مشکل تنفسی، لخته شدن خون و نارسایی قلب دامن می‌زند.
باقی ماندن بافت همبند جای زخم ناشی از تب روماتیسمی، علت اصلی تنگی دریچه میترال است.
علائم تنگی دریچه میترال
تنگی دریچه میترال معمولاً به آهستگی شدیدتر می‌شود. ممکن است بیمار هیچ علائمی نداشته باشد یا سال‌های سال علائم خفیف داشته باشد. احتمال بروز علائم تنگی میترال در هر سنی، حتی در دوران کودکی، وجود دارد.
علائم تنگی دریچه میترال عبارتند از:
- تنگی نفس، به‌ویژه هنگام فعالیت یا در زمان دراز کشیدن
- خستگی مزمن، به‌ویژه هنگام افزایش فعالیت
- ورم کردن پاها یا پایین پاها
- تپش قلب سریع
- گیجی یا غش کردن
- صدای غیرعادی قلب موسوم به سوفل قلبی
- آب آوردن یا جمع شدن مایع در ریه‌ها
- ضربان قلب غیرعادی
- احساس ناراحتی یا درد در قفسه سینه
- سرفه خون‌آلو
علائم تنگی دریچه میترال در زمان افزایش ضربان قلب، برای مثال هنگام ورزش، بروز می‌یابد یا شدیدتر می‌شود. هر عاملی از قبیل بارداری یا عفونت که باعث وارد شدن فشار و استرس به بدن شود، می‌تواند محرک علائم باشد.
دلایل تنگی دریچه میترال
دریچه میترال در سمت چپ قلب قرار دارد و جریان خون را از دهلیز چپ (حفره فوقانی) به بطن چپ (حفره تحتانی) کنترل می‌کند. میترال نخستین دریچه‌ای است که خون پس از گذر از ریه‌ها برای جمع‌آوری اکسیژن باید از آن عبور کند. همچنین دریچه میترال تنها دریچه قلب است که باید به‌جای سه فلپ، دو فلپ (کاسپ) داشته باشد.
تنگی دریچه میترال دلایل مختلفی دارد:
- آسیب دیدن در اثر عفونت: تب روماتیسمی شایع‌ترین دلیل تنگی دریچه میترال است. این عارضه که غالباً از آن با اصطلاح تنگی میترال روماتیسمی نیز یاد می‌شود، زمانی بروز می‌یابد که سیستم ایمنی بدن هنگام مقابله با عفونت باکتریایی درمان نشده به دریچه میترال آسیب بزند. تنگی دریچه میترال روماتیسمی به مرور زمان شدیدتر می‌شود. باکتری‌های عامل تنگی دریچه میترال روماتیسمی همان باکتری‌هایی هستند که باعث گلودرد استرپتوکوکی و مخملک یا تب اسکارلت می‌شوند. تنگی روماتیسمی دریچه میترال بالاترین درصد شیوع را در میان افراد میان‌سال دارد و معمولاً سال‌ها یا حتی چندین دهه پس از عفونت تشخیص داده می‌شود. علت تشخیص دیرهنگام این است که سال‌ها یا ده‌ها سال زمان می‌برد تا آسیب وارد شده به دریچه‌های قلب باعث بروز علائم شود یا در معاینه پزشکی خود را نشان دهد.
- ساییدگی ناشی از بالا رفتن سن: احتمال بروز این نوع تنگی دریچه میترال در سالمندان بالاتر است و پیامد جمع شدن رسوبات کلسیمی روی دریچه است. البته تنگی دریچه در اکثر بیماران مبتلا به تنگی دریچه میترالِ ناشی از افزایش سن، خفیف تا متوسط است و ممکن است به درمان نیاز نداشته باشد.
- مادرزادی: تنگی دریچه میترال مادرزادی که از بدو تولد وجود دارد، معمولاً پیش از دوسالگی تشخیص داده می‌شود. شدت تنگی دریچه میترال مادرزادی از خفیف تا شدید متغیر است. اگر کودکان مبتلا به تنگی شدید دریچه میترال درمان نشوند، عموماً بیش از 5 سال عمر نخواهند کرد.
عوامل افزایش ریسک تنگی دریچه میترال
عامل‌های خطر تنگی دریچه میترال عبارت است از:
- درمان نکردن عفونت‌های استرپتوکوکی: سابقه ابتلا به تب روماتیسمی یا گلودرد استرپتوکوکی درمان نشده خطر تنگی دریچه میترال را افزایش می‌دهد. تب روماتیسمی بیماری نادری در کشورهای پیشرفته است، اما متأسفانه هنوز در کشورهای در حال توسعه وجود دارد.
- بالا رفتن سن: خطر جمع شدن رسوبات کلسیمی دور دریچه میترال در سالمندان بیشتر است.
- پرتو درمانی: تشعشع تغییراتی را در ساختار و شکل دریچه میترال ایجاد می‌کند. بیمارانی که پرتودرمانی را برای درمان گونه‌های خاص سرطان روی قفسه سینه انجام می‌دهند، به ندرت به تنگی دریچه میترال مبتلا می‌شوند.
- مصرف داروهای غیرقانونی و مواد مخدر: مصرف داروی 3 و 4 متیلن دی اکسی مت آمفتامین که به اختصار MDMA گفته می‌شود و نزد عموم مردم با نام اکستازی شناخته می‌شود، خطر تنگی دریچه میترال را افزایش می‌دهد.
- مصرف داروهای خاص: بعضی داروهای میگرن حاوی دسته‌ای از داروها به نام آلکالوئیدهای ارگوت هستند؛ ارگوتامین نمونه‌ای از این داروهاست. مصرف آلکالوئیدهای ارگوت به ندرت باعث زخم شدن و باقی ماندن اسکار روی دریچه قلب می‌شود که در نهایت به تنگی دریچه میترال منجر می‌گردد. داروهای قدیمی‌تر کاهش وزن که حاوی فن فلورامین (پاندیمین) یا دکس فن فلورامین (رداکس) هستند، نیز ممکن است باعث ابتلا به بیماری دریچه قلب و دیگر ناراحتی‌های قلبی بشوند. فن ـ فن (Fen-phen) نمونه‌ای از این داروهاست که دیگر در آمریکا فروخته نمی‌شود.
مشکلات همراه با تنگی دریچه میترال
تنگی دریچه میترال در صورت درمان نشدن منجر به بروز عوارض زیر می‌شود:
- ضربان قلب غیرعادی: از ضربان غیرعادی قلب با اصطلاح آریتمی یاد می‌شود. تنگی دریچه میترال قلب گاهی باعث ضربان قلب نامنظم و غیرعادی به نام فیبریلاسیون دهلیزی (AFib) می‌شود. فیبریلاسیون دهلیزی یکی از عوارض شایع تنگی دریچه میترال است. خطر بروز این عارضه همگام با بالاتر رفتن سن و شدیدتر شدن تنگی دریچه میترال افزایش می‌یابد.
- تشکیل لخته خون: ضربان قلب غیرعادی ناشی از تنگی دریچه میترال باعث تشکیل شدن لخته خون در قلب می‌شود. اگر لخته خون تشکیل شده در قلب به مغز برود، بیمار سکته مغزی می‌کند.
- فشار خون بالا در سرخرگ‌های ریوی: اصطلاح پزشکی این عارضه هیپرتانسیون ریوی است و زمانی بروز می‌یابد که دریچه میترال تنگ شده جریان خون را آهسته یا مسدود کند. کاهش جریان خون فشار را در شریان‌های ریوی افزایش می‌دهد. در نتیجه قلب برای پمپاژ خون در ریه‌ها باید سخت‌تر کار کند.
- نارسایی سمت راست قلب: تغییر در جریان خون و فشار بالا در سرخرگ‌های ریوی به قلب فشار می‌آورد. در نتیجه قلب برای پمپاژ خون در حفره‌های سمت راست قلب باید سخت‌تر کار کند. تلاش مضاعف قلب در نهایت به ضعیف شدن و از کار افتادن عضله قلب منجر می‌شود.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر در ناحیه قفسه سینه احساس درد کردید، ضربان قلب‌تان سریع، لرزشی یا کوبنده شد یا حین ورزش و فعالیت دچار تنگی نفس شدید، فوراً به پزشک مراجعه کنید. ممکن است پزشک توصیه کند که برای تشخیص دقیق‌تر مشکل‌تان از پزشک متخصص در زمینه بیماری‌های قلبی یا کاردیولوژیست وقت بگیرید.
اگر مشکل‌تان تنگی دریچه میترال تشخیص داده شود، اما علائم نداشته باشید، از پزشک سؤال کنید که هر چند وقت یک‌بار باید معاینات تکمیلی را انجام بدهید.
تشخیص تنگی دریچه میترال
پزشکان آزمایش‌های مختلفی را برای تشخیص تنگی دریچه میترال انجام می‌دهند.
معاینه بالینی
پزشک با گوشی به صدای قلب‌تان گوش می‌دهد. قلب در صورت تنگی دریچه میترال غالباً صداهایی غیرعادی مانند غرش یا تق تق کردن را تولید می‌کند. سوفل قلبی، آریتمی و آب آوردن ریه همگی نشانه تنگی دریچه میترال هستند.
تصویربرداری
پزشک آزمایش‌های تصویربرداری مختلفی را برای تأیید تشخیص و تعیین علت اصلی مشکل انجام می‌دهد. آزمایش‌های زیر برای تشخیص تنگی دریچه میترال کاربرد دارند:
- اکوکاردیوگرافی: امواج مافوق صوت در این تست برای تولید تصاویر زنده از ساختار و عملکرد قلب به کار برده می‌شود. اکوکاردیوگرافی در حال حاضر پرکاربردترین آزمایش تشخیصی است که برای تشخیص تنگی دریچه میترال قلب انجام می‌شود.
- رادیوگرافی قفسه سینه: در این روش تصویربرداری از مقدار کمی اشعه برای تولید تصاویری از قلب و ریه‌ها استفاده می‌شود.
- اکوکاردیوگرافی از راه مری (TEE): پزشک دستگاه کوچکی را در این روش تصویربرداری وارد مری می‌کند؛ امواج مافوق صوت از این دستگاه ساطع می‌شود. چون مری دقیقاً زیر قلب قرار دارد، تصویر تولید شده در این روش دقیق‌تر از اکوکاردیوگرافی است.
- کاتتریزاسیون قلب: متخصص قلب لوله بلند و باریکی را وارد بازو، بالای ران یا گردن می‌کند و آن را به سمت قلب حرکت می‌دهد. متخصص قلب آزمایش‌های مختلفی را می‌تواند با این لوله انجام بدهد که یکی از آن‌ها عکس گرفتن از رگ‌های قلب است. کاتتریزاسیون قلب تهاجمی‌ترین و پرخطرترین آزمایش تشخیصی است که در عین حال از همه دقیق‌تر است.
بررسی نامنظم بودن تپش قلب
نوار قلب یا الکتروکاردیوگرافی و هولتر مانیتورینگ آزمایش‌هایی هستند که برای پایش ناهنجاری‌های ضربان قلب انجام می‌شوند. نوار قلب (ECG یا EKG) فعالیت الکتریکی قلب را ثبت می‌کند. فعالیت الکتریکی قلب در هولتر مانیتورینگ با استفاده از دستگاه پایش قابل حملی ثبت می‌شود که مدتی به بدن بیمار متصل می‌شود. بیمار معمولاً 24 تا 48 ساعت باید از هولتر مانیتورینگ استفاده کند.
تست استرس
پزشک از بیمار می‌خواهد که ورزش ایروبیک متوسطی را انجام بدهد، سپس پایش قلب را حین ورزش کردن بیمار انجام می‌دهد تا واکنش‌های قلب را به استرس فیزیکی تعیین کند.
درمان تنگی دریچه میترال
روش درمان تنگی دریچه میترال به علائم و وضعیت قلب و ریه‌ها بستگی دارد. بیماران دارای علائم خفیف یا بدون علائم ممکن است به درمان نیاز نداشته باشند. اگر علائم شدید باشد، بیمار باید برای تشخیص و درمان به بیمارستان مراجعه کند.
دارو برای درمان تنگی دریچه میترال
داروهای زیر برای درمان علائم ناشی از نارسایی قلبی، فشار خون بالا و آهسته یا منظم کردن ضربان قلب مصرف می‌شوند:
- داروهای مدر
- نیترات‌ها، بتابلاکرها
- مسدودکننده‌های کانال کلسیم
- بازدارنده‌های ACE
- مسدودکننده‌های گیرنده‌های آنژیوتانسین (ARBs)
- دیگوکسین
- داروهایی که برای درمان ضربان غیرعادی قلب تجویز می‌شوند.
داروهای ضد انعقاد (رقیق‌کننده‌های خون) برای جلوگیری از تشکیل لخته خون و حرکت کردن لخته به دیگر بخش‌های بدن تجویز می‌شوند.
پزشکان داروهای آنتی‌بیوتیک را برای درمان برخی بیماران مبتلا به تنگی دریچه میترال تجویز می‌کنند. بیماران دارای سابقه تب روماتیسمی به درمان پیشگیرانه بلند مدت به آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند پنی سیلین نیاز دارند.
اکثر بیماران دچار مشکلات دریچه‌های قلبی در گذشته پیش از انجام درمان‌های دندانپزشکی یا عمل‌های تهاجمی مانند کولونوسکوپی، آنتی‌بیوتیک دریافت می‌کردند. آنتی‌بیوتیک برای پیشگیری از عفونت دریچه آسیب دیده قلب تجویز می‌شد. با این حال آنتی‌بیوتیک‌ها امروزه کمتر چنین کاربردهایی دارند. از پزشک معالج‌تان سؤال کنید که آیا به آنتی‌بیوتیک نیاز دارید یا خیر.
جراحی درمان تنگی دریچه میترال
برخی بیماران باید جراحی قلب یا عمل‌هایی را برای درمان تنگی دریچه میترال انجام بدهند. در این بخش با راه‌های درمان تنگی دریچه میترال آشنا می‌شوید.
ترمیم دریچه میترال
ترمیم دریچه میترال یک عمل جراحی است که برای تعمیر فلپ‌ها یا کاسپ‌های دریچه میترال انجام می‌شود تا خون از طریق دریچه به مسیر صحیح جریان یابد. این عمل زمانی صورت می‌گیرد که عارضه شدید بوده و علائم ناراحت‌کننده‌ای وجود داشته باشد، به‌طور عمده برای درمان افتادگی یا نارسایی دریچه میترال انجام می‌شود.
این عمل زیر نظر پزشک و تحت بیهوشی و حین خواب بیمار انجام می‌شود. جراح معمولاً برشی در امتداد بخش میانی قفسه سینه ایجاد می‌کند تا به قلب دسترسی پیدا کند، اما گاهی اوقات برش‌های کوچک‌تری نیز انجام می‌شود. سپس جراح کاسپ‌های دریچه میترال را تا حدی به هم می‌دوزد.
عمل جراحی ممکن است به روش بسته یا سوراخ کلید نیز انجام شود؛ در این صورت، جراح گیره کوچکی را به دریچه میترال متصل می‌کند تا آن را بسته نگه دارد. بیشتر بیماران پس از جراحی بهبود قابل‌توجهی می‌یابند، اما قبل از موافقت با انجام عمل، با پزشک خود درباره عوارض احتمالی عمل صحبت کنید.
تعویض دریچه میترال
دریچه میترال در عمل تعویض دریچه میترال با یک دریچه مکانیکی یا دریچه‌ای تهیه شده از بافت حیوانی (دریچه بیوپروستتیک) عوض می‌شود. عمل تعویض دریچه میترال معمولاً فقط در صورتی انجام می‌شود که بیمار به نارسایی، تنگی یا افتادگی دریچه میترال مبتلا باشد و نتواند عمل ترمیم دریچه را انجام بدهد.
این عمل تحت بیهوشی انجام می‌شود. جراح دریچه را معمولاً از طریق ایجاد یک برش در وسط قفسه سینه تعویض می‌کند. علائم اکثر بیماران پس از جراحی در حد قابل توجهی بهبود می‌یابد. پیش از انجام عمل با جراح درباره عوارض جانبی مشورت کنید. خطر بروز مشکلات جدی در عمل تعویض دریچه میترال عموماً بالاتر از عمل ترمیم دریچه است.
همچنین بیماران مدتی طولانی پس از عمل باید دارو برای جلوگیری از لخته شدن خون مصرف کنند. اگر دریچه مکانیکی کار گذاشته شود، بیمار باید این داروها را تا پایان عمرش مصرف کند.
بالون والووپلاستی
والووپلاستی با بالون یا کامیشروتومی میترال از راه پوست عملی است که برای عریض کردن دریچه میترال تنگ شده انجام می‌شود. این عمل معمولاً با استفاده از بی‌حسی موضعی انجام می‌شود، بیمار در طول عمل هوشیار است و فقط موضع درمان بی‌حس می‌شود.
جراح برش کوچکی را در گردن یا کشاله ران ایجاد می‌کند، سپس لوله باریکی را از راه این برش وارد رگ می‌کند و به سمت قلب حرکت می‌دهد. بالون کوچکی به انتهای کاتتر متصل می‌شود. جراح بالون را داخل دریچه تنگ شده باد می‌کند تا دریچه بازتر و پهن‌تر شود. سپس متخصص قلب، باد بالون را خالی می‌کند و آن را همراه با کاتتر از قلب خارج می‌کند.
اثربخشی بالون زدن قلب عموماً کمتر از تعویض دریچه میترال است، اما دوران نقاهت این عمل کوتاه‌تر است. اگر دریچه بیش از حد تنگ نشده باشد یا خطر بروز عوارض جراحی برای بیماران با شرایط خاص مانند بانوان باردار یا بسیار ضعیف بیشتر باشد، والووپلاستی با بالون گزینه بهتری خواهد بود.
کودکان غالباً باید برای ترمیم یا تعویض دریچه میترال تحت عمل جراحی قرار بگیرند.
پیشگیری از تنگی دریچه میترال
توصیه‌های پزشک را درباره درمان عوارض دامن زننده به بیماری دریچه میترال رعایت کنید. عفونت‌های استرپتوکوکی را فوراً درمان کنید تا از ابتلا به تب روماتیسمی پیشگیری کنید. سابقه خانوادگی بیماری‌های قلبی مادرزادی را به پزشک اطلاع بدهید.
به‌جز درمان عفونت‌های استرپتوکوکی غالباً روش دیگری برای پیشگیری از تنگی دریچه میترال وجود ندارد. با این حال می‌توان از عوارض تنگی دریچه میترال جلوگیری کرد. پیش از دریافت هر نوع درمان پزشکی حتماً بیماری دریچه قلب‌تان را به پزشک اطلاع بدهید و از ایشان بپرسید که به درمان پیشگیرانه با آنتی‌بیوتیک نیاز دارید یا خیر.
سخن پایانی
تنگی دریچه میترال یکی از بیماری‌های شایع قلبی است که بر جریان خون ورودی به قلب و خروجی آن تأثیر می‌گذارد و جریان خون را محدود می‌کند. این بیماری در صورت تشخیص زودهنگام و درمان سریع خطرناک و کشنده نیست، اما اگر تنگی دریچه میترال درمان نشود، به عارضه‌های دیگری دامن می‌زند و حتی به عارضه‌ای مرگبار تبدیل می‌شود که جان بیمار را به خطر می‌اندازد.
در صورتی که در ناحیه قفسه سینه حسی غیرعادی داشتید، فوراً به پزشک مراجعه کنید، چون تشخیص زودهنگام برای داشتن یک زندگی سالم و عادی، علی رغم تنگی دریچه میترال، ضروری است. پزشک ممکن است داروهای خاصی را برای شما تجویز کند یا در صورت لزوم توصیه کند که جراحی انجام دهید. در هر صورت، دستورات پزشک را به دقت رعایت کنید و سبک زندگی سالمی را در پیش بگیرید.
از جمله راه‌هایی که می‌توانید برای پیشگیری از تنگی دریچه میترال انجام دهید، می‌توان به ورزش منظم، رعایت تغذیه سالم، کاهش استرس و اضطراب، و جلوگیری از مصرف الکل و سیگار اشاره کرد. همچنین ممکن است پزشک شما به شما توصیه کند که از داروهایی که برای کنترل فشار خون، آریتمی قلبی، یا دیگر بیماری‌های قلبی استفاده می‌شوند، استفاده کنید.
در کل، تنگی دریچه میترال یک بیماری قلبی شایع است که با تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، خطرناک نیست. با انجام ورزش منظم، رعایت تغذیه سالم، کاهش استرس و اضطراب، و جلوگیری از مصرف الکل و سیگار، می‌توانید به پیشگیری از این بیماری کمک کنید و سبک زندگی سالمی را در پیش بگیرید.
پرسش‌های پرتکرار
تنگی دریچه میترال خود به خود برطرف می‌شود؟
بعید است دریچه میترال تنگ و کلسیفیه شده بتواند خود را ترمیم کند. تنگی دریچه میترال عموماً یک بیماری مادام‌العمر است که به مرور زمان پیشرفت می‌کند.
تنگی دریچه میترال تا چه حد جدی است؟
تنگی دریچه میترال در صورت درمان نشدن به عوارضی مانند ضربان غیرعادی قلب یا آریتمی دامن می‌زند. تنگی دریچه میترال گاهی باعث ضربان قلب غیرعادی و نامنظمی موسوم به فیبریلاسیون دهلیزی می‌شود.
تنگی دریچه میترال را می‌توان معکوس کرد؟
هرچند آسیب دریچه قلب را نمی‌توان معکوس کرد، با مدیریت خطرها و عوارض قلبی دیگر می‌توان تنگی شریانی (AS) را آهسته کرد. برای مثال پزشک داروهایی را برای کاهش فشار خون و کلسترول تجویز می‌کند، ضربان قلب غیرعادی را منظم می‌کند یا آب آوردن قلب را درمان می‌کند.
تنگی دریچه میترال می‌تواند باعث سکته مغزی شود؟
تقریباً 80% موارد سکته مغزی در بیماران مبتلا به روماتیسم قلبی، در بیماران دچار تنگی دریچه میترال (MS) و فیبریلاسیون دهلیزی (AF) رخ می‌دهد.
تنگی دریچه میترال را می‌توان ترمیم کرد؟
اگر دریچه آئورت به دلیل تنگ شدن نتواند کاملاً باز شود، عملی کم‌تهاجمی به نام والووپلاستی با بالون را می‌توان برای ترمیم دریچه انجام داد.
ترمیم دریچه میترال را می‌توان بدون جراحی باز قلب انجام داد؟
ترمیم و تعویض دریچه میترال را می‌توان به صورت عمل جراحی قلب باز یا جراحی با حداقل تهاجم انجام داد. مشکل دریچه میترال را گاهی می‌توان با عمل مبتنی بر استفاده از کاتتر درمان کرد.
انواع دریچه‌هایی که برای جایگزینی دریچه میترال به کار برده می‌شوند، کدام است؟
اگر تعویض دریچه میترال ضروری باشد، دریچه جایگزین را می‌توان از حیوان یا اهداکننده انسانی تهیه کرد یا از دریچه مکانیکی استفاده نمود.
